Дирижабльдер, энергетика, туризм: Сарапшылар Маңғыстаудың болашағы жөнінде не айтады

Отыз жыл бұрын Қазақстан «Алдымен экономика – кейін саясат» деген іргелі қағидатты таңдады. Бүгінде бұл стратегияның нәтижелері айқын: халықтың өмір сүру деңгейі өсіп, халықаралық бедел нығайды, шетелдік инвесторлардың қызығушылығы артты. Алайда тұрақты дамуды үздіксіз жаңармайынша қамтамасыз ету мүмкін емес. Ішкі реформалар, инфрақұрылымды жаңғырту және заманауи инвестициялық ахуал қалыптастыру қажет. Маңғыстаудың болашағы, әртараптандыру, адами капитал және күтпеген өсу нүктелері туралы otpannews.kz жетекші сарапшымен — экономика ғылымдарының магистрі, «Ақтау теңіз порты» АЭА директорлар кеңесінің мүшесі Қанат Мейірманмен сұхбаттасты.

Маңғыстау индустрияландырудың алғашқы күндерінен-ақ мұнай-газ саласымен байланыстырылып келеді. Бұл өңірдің тарихын, жұмыспен қамту құрылымын, тіпті әлеуметтік өмір салтын айқындады. Алайда Қанат Мейірманның айтуынша, уақыт жаңа талаптар қояды.

«Өңір ондаған жыл бойы энергетикалық өзекке сүйеніп дамыды. Бірақ бүгінде геосаясат парадигмаларды әлдеқайда жылдам өзгертуде. Біз қазір басымдықтарды жай ғана қайта бөлу емес, іс жүзінде логистика мен салалық байланыстарды қайта құруды талап ететін жаңа модельде өмір сүріп жатырмыз», – дейді сарапшы.

Бір кездері Маңғыстау БН-350 атом реакторы бар электр стансасының айналасында дамыды. Ол арзан энергиямен қамтамасыз етіп, пластмасса, химикаттар және өзге де өнеркәсіп өнімдерін өндіруге серпін берген еді. Бүгінде, спикердің айтуынша, өңірге жаңа драйверлерді жүйелі түрде қалыптастыру қажет.

«Өңірдің басты капиталы – адамдар. Негізгі сын-қатер де осыдан туындайды. Бізде дарынды жастар көп, бірақ ғылым әлі күнге дейін экономиканың толыққанды тірегіне айналған жоқ. Академиялық тәсілсіз әртараптандыру болжамға айналады, ал бұл – тым қымбат қателік», – деп атап өтеді Қанат Мейірман.

Қазіргі таңда көптеген компаниялар технологтар мен аналитиктерді, инженерлерді өз қаражатына, нақты бір жергілікті міндеттер үшін ғана тартуға мәжбүр. Ал елге зерттеу → сынақ → енгізу → экспорт тізбегін қамтитын жүйелі ғылыми-өндірістік цикл қажет.

Ең перспективалы бағыттарды «көзбен шамалап» анықтауға бола ма деген сұраққа сұхбаттасушы сенімді түрде «жоқ» деп жауап береді. Өйткені дамыған елдердің стратегиялары академиялық талдауға сүйенеді, Қазақстан да осы үлгіні ұстануы тиіс.

Жарқын мысалдардың бірі – түйе мен қой жүнін өңдеу. Қазақстандық жүн – бағаланбай келген ұлттық ресурс, дейді ол.

«Жапон, корей және еуропалық мамандардың зерттеулері жергілікті жүннің пальтодан бастап шұлыққа дейін жоғары сапалы бұйымдар жасауға мінсіз екенін растады. Бірақ әлемдік сатып алушылар тек бастапқы өңдеу жасалып, сапасы дәлелденген жағдайда ғана жұмыс істеуге дайын. Бүгінде алғашқы қадамдар жасалды: аудандарда шикізат қабылдау пункттері ашылып, кәсіпкерлер өңдеу цехтарын іске қосуда. Шетелде де табысты мысалдар бар: шағын кәсіпорындар 3–4 жылда-ақ ондаған миллион теңге пайдасы бар экспорттаушыларға айналып отыр».

Қанат Мейірманның пікірінше, Маңғыстау ұсақ малды жаппай өсіруге қолайлы емес, жайылым аз. Ірі қара да климат пен жемшөп базасына байланысты шектеулі. Ал түйе шаруашылығы – өңірге табиғи әрі тарихи тұрғыда тән бағыт.

«Түйе – біздің климаттың “төл тұрғыны”. Дұрыс жолға қойылса, фабрикалар, экспорт, жұмыс орындары пайда болады», – дейді сарапшы.

Жылыжай бизнесіне қатысты күмән су тапшылығынан ғана емес, кадр мен технологияның жетіспеуінен туындайды. Бұл жерде де, сарапшының айтуынша, су мәселесі шешіледі.

«МАЭК қуаттарын арттырып жатыр, жаңа тұщыландыру қондырғылары салынуда, Волгадан келетін су құбыры түйіндері жөнделген соң қосымша көлем береді. Алдағы жылдары су көлемі 1,8 есеге артады. Энергия мен газ бойынша да жағдай ұқсас: жаңа күн станциялары жұмыс істеп тұр, жел және газ генерациясы жоспарлануда».

2030 жылға қарай Маңғыстау халқы 1 млн адамға жетеді деп болжануда. Бұл болашақ мамандықтарға бейімделген білім беру бағдарламалары қажет деген сөз; жеке компаниялар белсенді өсуі тиіс; бизнеске рұқсат беру рәсімдерін жеңілдету қажет (екі жыл емес, алты айға дейін). Бұл бағытта Цифрландыру министрлігі жұмыс істеп жатыр, алайда атқарылар іс ауқымды.

Толық цифрландыру, сарапшының айтуынша, еңбек нарығын түбегейлі өзгертеді.

«Көптеген мамандықтар жойылады, миллиондаған адам қайта даярлаудан өтуі тиіс болады. Банктер тез бейімделді, ал аграрлық сектор мен өнеркәсіпке бұл әлдеқайда күрделі. Шешім – цифрлық фриланс: мысалы, бір ветеринар немесе технолог технологиялар мен қашықтан мониторинг арқылы бірнеше шаруашылыққа қызмет көрсете алады».

Тарихи тұрғыда Каспий – орасан зор ресурс. Бірақ бүгінде балықшыларға инфрақұрылым жетіспейді: өнеркәсіптік мұздатқыштар, өңдеу алаңдары, логистика жоқ. Балық аулау квотасы 30 мың тоннадан асады, бірақ ол толық пайдаланылмайды. Инфрақұрылымсыз балықшыға даму тиімсіз, дейді сарапшы.

Жағдайды терең шокты мұздату, қалдықтарды сүйек ұнына өңдеу, шетелдік технологтарды тарту өзгерте алады. Алғашқы оң қадамдар бар: Маңғыстауда Каспий албыртын торда өсіру қайта жанданып келеді.

Логистикаға келсек, Маңғыстау Қазақстан өңірлері ішінде ең жоғары логистикалық әлеуетке ие. Көлік инфрақұрылымына теміржол бағыттары, дамыған автожол желісі, қолданыстағы әуежайды жаңғырту және жаңа әуежай салу кіреді. Теңіз транзитінің артып келе жатқан ағыны ерекше атап өтіледі.

Сұхбаттағы ең күтпеген эпизодтардың бірі – ішкі тасымалдауда дирижабльдерді пайдалану туралы ой.

«3–4 км биіктікте дирижабль “ұшатын контейнерге” айналады. Энергия шығыны аз, температура тұрақты, қолжетімді – транзиттік ел үшін тамаша шешім», – деп санайды сұхбаттасушы. Бұл бағыт ғылыми ортада талқыланып жатыр және Қазақстанға технологиялық артықшылық беруі мүмкін.

Туризм – ең серпінді кластерлердің бірі. Сарапшы оны шартты түрде үш негізгі бағытқа бөледі.

Экотуризм: немістер, италиялықтар, австриялықтар автокөлікпен Маңғыстауға тың табиғатты көру үшін келеді. Оларға кемпингтер, су, санитария секілді базалық жағдайлар жеткілікті. Мұнда коммуникация маңызды – тіл білу кез келген бағыттағы туристерге сапалы сүйемелдеу көрсетуді қамтамасыз етеді. Маршрут бойында жергілікті фермерлік өнімдерді татып көру және сатып алу мүмкіндігі де сапардың тартымдылығын арттырады.

Этнотуризм: өңір қасиетті орындарға бай, ондаған елден зияратшылар келеді. Адамдар киелі жерлерге жақындап, көне мәдениетпен байланыс сезінгісі келеді. Алайда инфрақұрылым мен мұраны сақтау арасындағы тепе-теңдікті сақтаудың маңызы зор.

Жағажай туризмі: Каспийдің өзіндік ерекшеліктері бар – маусым қысқа, су салқындау, бірақ сұраныс өсіп келеді. Катамарандар, навигация, қауіпсіздік, теңіз түбін дрондармен зерттеу – мұның бәрі саланы жаңа деңгейге көтере алады. Қызық жайт: Ақтауда екі жүзден астам катер болса да, бірде-бір ресми балық аулау туры жоқ, бұл – жіберілген мүмкіндік.

Мейірман атап өткендей, егер әкімдік пен министрліктердің жоспарлары іске асса, өңір экономикасы үш-бес есе өседі. Ол үшін ең бастысы – қоғаммен жұмыс істеу, білімге ұмтылысты қалыптастыру және масылдықтан арылу.